Varens vormen een buitenbeentje in het gezelschap van onze tuinplanten. Het zijn prehistorische planten die zich vermeerderen met behulp van sporen. Door het ontbreken van bloemen werden ze lange tijd niet erg interessant gevonden voor in de tuin. Gelukkig is daar verandering in gekomen, want het zijn prachtige planten.
Ze hebben heel erg mooi blad in eindeloos veel variaties: van glad tot heel fijn verdeeld, in alle tinten groen.
Bovendien is de groeiwijze bijzonder sierlijk. Veel soorten blijven groen in de winter, maar in het voorjaar zijn ze misschien wel op hun mooist, als de krullen van het nieuwe blad zich ontvouwen.
Behalve dat ze mooi zijn, gedragen varens zich ook nog eens als ideale tuinplanten. Er zijn een paar uitzonderingen, maar de meeste varens woekeren niet, ze blijven netjes op hun plaats. Ze leven lang en hebben nauwelijks last van ziekten en plagen. Juist door het ontbreken van bloemen kunnen varens een rustpunt zijn in de tuin. Voor elk plekje in de tuin is wel een geschikte varen te vinden.
De meeste varens zijn bosplanten die houden van vochtige schaduw, maar er zijn ook soorten die houden van zon en droogte. Zo kunnen ze soms een oplossing bieden voor problematische hoekjes in de tuin. Varens hebben weinig verzorging nodig. Hoewel er varens zijn voor schaduw en zon, willen ze wel graag allemaal een beschutte standplaats want met hun vaak tere blad houden ze niet van veel wind. Bemesten is niet nodig, wel hebben ze graag veel humus in de grond. Laat gevallen blad liggen en breng in de winter wat extra blad aan!
De eikvaren, Polypodium vulgare, komt nog voor in het wild. Hij is te vinden in bossen en houtwallen, waar hij soms in bomen of op boomstronken groeit, maar ook in de duinen. Hij heeft donkergroen, diep ingesneden blad en is groenblijvend. Dit is een van de varensoorten die uitlopers maakt en is daardoor heel geschikt als bodembedekker op allerlei moeilijke plekjes. De eikvaren wordt ongeveer 25 centimeter hoog.
De tongvaren, Asplenium scolopendrium, is de enige varensoort die geen verdeeld blad heeft. Het blad is lang, smal en fris groen en blijft ook groen in de winter. Er zijn veel cultivars met meer of minder gegolfde bladranden. Deze varen groeit graag in de halfschaduw op een beetje kalkrijke, niet te natte grond. Het is familie van de steenbreekvaren, het varentje met de kleine ronde blaadjes dat je vaak op oude muren ziet. Dit varentje kan ook goed tegen zon en droogte en is leuk voor in een rotstuin.
Alle Polystichums zijn mooie tuinvarens. Het zijn wat grotere, sterke, groenblijvende varens met een bekervormige groeiwijze. Een hele mooie is P. polyblepharum, met leerachtig glanzend blad. Cultivars van Polystichum setiferum, de zachte naaldvaren, verdragen redelijk wat droogte en kunnen lastige plekken met droge schaduw aantrekkelijk maken.
Blechnum penne-marina en Blechnum spicant, de dubbelloofvaren, zijn varens voor vochtige, een beetje zure grond. Blechnum penne-marina is een laag kruipend varentje, dat een mooi tapijtje kan vormen. De dubbelloofvaren heeft zijn naam niet voor niets gekregen: aanvankelijk heeft hij liggend blad, later komt het sporendragende blad dat recht overeind staat. Beide soorten zijn mooi langs de vijver en verdragen ook zon als de grond vochtig genoeg is.
Niet alle varens zijn groen. Athyrium niponicum‚ Pictum, de Japanse regenboogvaren, heeft zilvergrijs/groen blad met paarse nerven, waarbij het paars doorloopt tot in het blad. Een prachtige varen voor een plekje in vochtige, lichte schaduw. Hij wordt ongeveer veertig centimeter hoog.
Het nieuwe blad van Dryopteris erythrosara, de herfst-varen, is bij het uitlopen prachtig oranjerood. Uiteindelijk kleurt het langzaam naar donkergroen, maar gedurende het groeiseizoen blijven regelmatig nieuwe mooi gekleurde bladeren verschijnen. Sommige bladverliezende varens hebben prachtige najaarskleuren.
In de tuin kunnen we de grotere varens mooi combineren met stevige, grootbladige vaste planten. De kleinere varens passen goed bij lage
bodembedekkers. Ook grassen en vroegbloeiende bolletjes doen het goed samen met varens. En waarom zouden we niet eens een mooie groenblijvende
varen in een pot planten in plaats van de eeuwige hosta?