Auteur: Sitebeheerder

Een van mijn lievelingsplanten, waar ik nog niet eerder echt aandacht aan heb besteed, is de clematis. Het is een ontzettend veelzijdige klimplant waarvoor in elke tuin wel een plekje te vinden is.

Clematis, of bosrank, hoort bij de familie van de Ranunculaceae, de boterbloemen. Ze komen voor in gematigde streken over de hele wereld. Er zijn inmiddels 297 soorten bekend en er worden nog steeds nieuwe gevonden. De naam Clematis komt van het Griekse woord ‘klema’, wat hechtrank betekent. De Italiaanse clematis, Clematis viticella, is inheems in Zuid-Europa en werd al in de zestiende eeuw in tuinen aangeplant. In de achttiende en negentiende eeuw, de tijd van de plantenjagers, kwamen er veel meer soorten naar Europa en werd er druk mee gekruist. De verwelkingsziekte maakte daar een eind aan. Dit is een akelige schimmelziekte waardoor de plant binnen een dag helemaal slap gaat hangen en doodgaat. Meestal loopt hij in het jaar daarop, of soms nog later, wel weer uit, vanuit slapende knoppen onder de grond. Pas na de Tweede Wereldoorlog, toen er fungiciden op de markt kwamen, ging het cultiveren weer verder. De verwelkingsziekte kan nog steeds toeslaan, maar het zijn vooral de grootbloemige soorten die daar gevoelig voor zijn. Die laat ik verder buiten beschouwing, net zoals de woeste groeiers en de matig winterharde soorten. Ik noem een aantal soorten die niet al te groot worden, sterk zijn en makkelijk in het onderhoud.

Clematis alpina en macropetala beginnen te bloeien in april. Alpina heeft grote hangende klokken, macropetala heeft meer gevulde klokken. Deze twee groeien het liefst in de (half)schaduw en worden tussen de twee en vier meter hoog, afhankelijk van de cultivar. Ze zijn er in allerlei kleuren paars, blauw, roze en wit.

Clematis viticella bloeit in juli en augustus. De soorten met de hangende klokjes vind ik het mooist, ook omdat de puntige bloemknoppen zo sierlijk zijn. De kleuren zijn hetzelfde als de vorige twee, maar er zijn ook roodbloeiende viticella’s. De vrolijke uitzonderingen op dit kleurenspectrum zijn Clematis orientalis en tangutica, die bloeien met heldergele klokjes met opvallend dikke bloemblaadjes. Alle bosranken maken na de bloei zaadpluizen maar van de gele zijn ze het mooist. De zilverkleurige pluizen zijn er tegelijk met de later uitgekomen bloemen, wat een prachtig gezicht is.

En ten slotte Clematis texensis. Deze heeft meer opgerichte, kleine, tulpvormige bloemen in rozerode en paarse tinten met stevige blaadjes en staat graag op een warm plekje.

Clematissen groeien oorspronkelijk in bossen of langs bosranden. Dat betekent dat ze graag met hun voeten in de schaduw staan, maar met het hoofd in de zon. Vaak wordt er dan een dakpan voorgezet, maar dat is niet zo’n goed idee omdat ze veel water nodig hebben en zo’n dakpan houdt regenwater juist tegen. Het is beter om er een struikje voor te planten. Behalve veel water hebben ze ook veel voeding nodig. De alpina’s en de macropetala’s hoeven niet te worden gesnoeid, maar de anderen kunnen allemaal in februari kort worden afgeknipt. Het fijne daarvan is dat ze nooit te groot kunnen worden. Ze halen in een seizoen makkelijk de vier meter, maar het jaar daarop beginnen ze gewoon weer opnieuw. Daarom zijn ze ook ideaal om in bomen of over struiken te laten groeien: ze zullen hun gastheer/vrouw nooit verstikken. Klassiek is de combinatie met klimrozen. Een sering, die nogal saai is zonder bloemen, kan met een clematis erdoor opnieuw in bloei komen. Je moet ze wel een stukje bij de boom of heester vandaan planten en ze er met bamboestokjes naar toe leiden, want als je ze er direct onder plant staan ze te droog. Natuurlijk kunnen ze ook tegen een muur, schutting of pergola groeien, maar dan hebben ze wel een klimhulp nodig waar ze hun hechtranken omheen kunnen draaien.

Aan dit stukje heeft u niet zoveel. Het gaat over een invasieve exoot die niet meer aangeplant mag worden, om eenjarige planten waarvan moeilijk aan zaad te komen is, om vaste planten die alleen bij specialistische kwekers te krijgen zijn, en om een overbekende perkplant.

Ik heb het over Impatiens, ofwel springzaad, familie van de balsemienen. Impatiens betekent ‘ongeduldig’ in het Latijn, of ‘geen aanraking verdragend’. Er zijn wel 900 soorten springzaad, voornamelijk vaste planten uit tropische en subtropische gebieden. Een aantal eenjarige soorten is verwilderd in delen van Europa en ook in ons land. Wat ze allemaal gemeen hebben, is dat ze zaaddoosjes maken die als ze rijp zijn bij de minste aanraking openspringen waarna de zaden meters ver wegschieten. Bij de meeste soorten zorgt dit voor een bescheiden uitzaai, maar bij de reuzenbalsemien is het een probleem. Het is een indrukwekkende plant die wel 2,5 m hoog kan worden. Jan Wolkers heeft hem mooi beschreven in zijn essay ‘Flora’s Favourite’: “De sappige glazige stelen van de springbalsemien, doorschijnend rood, alsof ze met grenadine gevuld zijn…” En dan heeft hij het nog niet eens over de trosjes geurende bloemen die licht of donkerroze, soms wit zijn en waar veel bijen en hommels op afkomen. De reuzenbalsemien is afkomstig uit de Himalaya en in Europa verwilderd. Hij is ontsnapt uit tuinen en ook veel bewust gezaaid door imkers omdat hij bloeit in een tijd, van juli tot oktober, dat er voor de bijen minder voedsel beschikbaar is. Je vindt hem vooral op vochtige grond langs sloten en rivieren. Omdat hij wel 800 zaden per plant produceert kan hij zich razendsnel verspreiden, vooral langs stroompjes die de zaden meevoeren. Hele oevers worden zo gekoloniseerd en de inheemse flora verdwijnt. Omdat het eenjarige planten zijn die ’s winters afsterven krijg je stukken kale grond en eroderen de slootkanten. De bloemen zijn zo aantrekkelijk voor bijen en hommels dat ze vooral op de reuzenbalsemien vliegen, waardoor de wilde bloemen minder goed worden bestoven en zich niet goed kunnen handhaven. In veel natuurgebieden is dit een groot probleem en zelfs in ons eigen Cronesteyn is dit te zien. De reuzenbalsemien staat sinds 2017 op de Unielijst van invasieve exoten en mag niet meer aangeplant en verhandeld worden. In Engeland worden regelmatig ‘Balsam Bashing Days’ georganiseerd om gezamenlijk de balsemien te bestrijden. En dat is goed te doen, want je trekt de planten heel makkelijk uit de grond.

In bossen kun je ook het kleine, het grote en het oranje springzaad vinden. De eerste twee bloeien geel, de laatste uiteraard oranje. Dit zijn veel kleinere bescheiden planten die geen enkel probleem vormen.
Er zijn ook een paar tuinwaardige soorten waarvan met enig zoeken wel zaad te vinden is. Het bijzondere daarvan is dat het eenjarige planten zijn die het ook goed doen in de schaduw en daar is altijd behoefte aan. Impatiens balfourii, het tweekleurig springzaad, wordt maar ongeveer 50 cm hoog en heeft roze met witte bloemen van juni tot september. Heel mooi is het camelliabloemig springzaad, Impatiens balsamina. De bloemtrosjes zitten niet alleen boven aan de stengels maar ook meer verspreid erlangs, waardoor hij erg kleurig is. De bloemen zijn meestal half gevuld of dubbel en lijken een beetje op kleine camellia’s. Hij is er in rood, paars, roze en wit.

Een bijzonderheid is de vaste balsemien. Impatiens arguta en omeiana zijn laagblijvende planten die vooral waardevol zijn door hun mooie blad. Het zijn leuke bodembedekkers voor schaduwrijke, niet te droge plekjes. In strenge winters hebben ze wel wat bescherming nodig. En dan eindigen we met Impatiens walleriana uit Afrika, het overbekende perkplantje, de vlijtige lies. En vlijtig is ze want ze bloeit de hele zomer door in allerlei kleurtjes paars, roze en wit. Misschien een beetje ouderwets of tuttig, maar een grote pot met witte liezen kan een donker hoekje in de tuin geweldig opfleuren: ook deze balsemien doet het nog goed in de schaduw. Impatiens hawlerii, de Nieuw-Guinea-Impatiens is een wat grotere en stevigere uitvoering van de vlijtige lies.

In de ideale tuin vind je alle soorten groen, van groot tot klein. Een boom zorgt voor hoogte, schaduw en beschutting. Heesters geven structuur. Bollen starten het tuinseizoen op. Vaste planten zijn de vulling van de tuin, ze kleuren de seizoenen, samen met één- en tweejarigen. Grassen brengen luchtigheid en beweging, in de schaduw groeien varens. Klimplanten bedekken saaie muren en lelijke schuttingen. Mogelijk is er ook nog plek voor een vijvertje met waterplanten.

In dit stukje wil ik wat nader ingaan op het belang van heesters voor de tuin. Tot nu toe kwamen in mijn stukjes vooral kleinere heesters aan bod die goed samen kunnen groeien met vaste planten, zoals Caryopteris en Potentilla. Maar ook in een kleine tuin passen best een paar flinke struiken. Een wat grotere heester zorgt voor hoogte en geeft de tuin het hele jaar door structuur. Ze kunnen zo geplaatst worden dat ze de tuin in verschillende stukken onderverdelen zodat hij wat spannender wordt. Achterin in de tuin kan ook heel goed een grote heester staan. Door hun massa vormen ze een rustpunt en een achtergrond voor de vaste planten. Vogels kunnen schuilen tussen de takken en vinden er voedsel, want er zullen ook allerlei insecten op af komen.
Ideaal is een niet al te grote heester die je niet voortdurend hoeft te snoeien. Een vlinderstruik groeit snel maar moet elk jaar afgeknipt worden en dan is je structuur even weg. Het is beter als een struik rustig kan groeien en een mooie vorm krijgt.

Heesters die in de winter groen blijven vind ik vaak nogal saai en stijf, maar er zijn wel een paar mooie. Nandina domestica ‘Richmond’ is een sierlijke slanke heester waarvan het jonge blad rood uitloopt. Hij bloeit met witte pluimen waaraan later rode besjes verschijnen. Choisya ternata groeit meer in een bolvorm en heeft mooi gevormd blad. Als je het kneust ruikt het naar citrusvruchten, vandaar de Nederlandse naam ‘Mexicaanse oranjebloesem’. Hij bloeit in mei met witte geurende bloemetjes. Als je hem daarna een stukje terug knipt, volgt in september een tweede bloei. Er zijn verschillende cultivars, met fijner verdeeld blad of heel lichtgroen bijna geel blad. Een laatste mooie groenblijver is Osmanthus burkwoodii. Het is een traag groeiende plant die uiteindelijk wel aardig hoog kan worden maar goed te snoeien is. Hij heeft kleine donkergroene blaadjes en is in april en mei overdekt met trosjes geurige witte bloemetjes.

Viburnum bodnantense ‘Charles Lamont’ bloeit in de winter met geurige roze bloemetjes. Hij wordt tamelijk hoog maar niet al te breed. In de zomer is hij misschien wat saai maar dat kan verholpen worden door er een Clematis in te laten klimmen. Viburnum plicatum heeft een mooie vorm, in etages. Hij krijgt schermvormige bloemen en later in het jaar rode bessen en een prachtige herfstkleur. Sommige cultivars worden erg hoog en vooral heel breed maar ‘Pink Beauty’ blijft wat kleiner en heeft roze bloemen.

Niet iedereen houdt er van, maar ik vind heesters met roodbruin blad erg mooi. Ze geven het hele seizoen kleur en je kunt prachtige combinaties maken met vaste planten. Cotinus coggygria ‘Lilla’ heeft ronde blaadjes aan lange steeltjes, heel sierlijk. Waterdruppels kunnen heel mooi op het blad blijven liggen omdat het een beetje vettig is. Op een plekje in de zon worden de herfstkleuren het mooist.

Aronia melanocarpa ‘Brilliant’ heeft veel te bieden: witroze bloemen in mei en juni, eetbare rode bessen later in het jaar en een schitterende rode herfstkleur. Voor achterin de tuin is Cotoneaster lacteus leuk. Dit kan een behoorlijk grote plant worden, met mooi overhangende takken. In zachte winters houdt hij zijn blad. Hij bloeit in mei en juni met roomwitte bloemen en is later in het jaar overladen met rode besjes waar de vogels gek op zijn.

Na stukjes over geel en oranje, wilde ik nu de laatste van de drie meest verguisde kleuren eens onder de loep nemen: rood. Veel mensen houden eigenlijk wel van rood. Het is de kleur van de liefde, er gaat kracht en energie van uit, het geeft plezier. Dat ze het toch liever niet in de tuin zien is ook wel begrijpelijk want de kleur overheerst sterk en trekt alle aandacht naar zich toe. Wie rust zoekt in de tuin, kan rood beter vermijden.

Het probleem met rood is ook dat het sterk contrasteert met het alom aanwezige groen waardoor de kleur nogal hard kan overkomen. Door er planten met grijs of bruin blad naast te zetten kun je dat effect verzachten. Als je toch kiest voor rood, zet de plant dan goed in het zicht en op een zonnige plek want op een afstand en in de schaduw wordt de kleur dof. Het allermooist is het als de late avondzon door de bloemblaadjes kan schijnen zodat ze helemaal gaan gloeien.

Met mate gebuikt en met de juiste buurplanten kunnen rode bloemen een pittig accent geven aan de tuin. Zuiver rode bloemen combineren mooi met geel en oranje, terwijl rood dat een beetje meer naar roze neigt goed past bij paarse, blauwe en witte bloemen. Het groengeel van vrouwenmantel en wolfsmelk verbindt en verzacht alles. Grijs blad van Artemisia en ezelsoren blust het felle rood, net zoals het roodbruine blad van bepaalde Heuchera’s, zilverkaarsen en de bronzen venkel. Rood blad vind je ook bij heesters als Cotinus, Cercis en Physocarpus die een mooie achtergrond vormen voor de felgekleurde bloemen. Een klein heestertje als Berberis atropurpurea ‘Nana’ kan ook tussen de vaste planten staan.

Inheemse rode bloemen zijn er nauwelijks, omdat insecten geen rood kunnen zien. Een uitzondering is de papaver, maar die kleur rood wordt door insecten waargenomen als ultraviolet, een kleur die wij weer niet kunnen zien. Vogels zien rood juist heel goed, vandaar dat zoveel bessen en bottels rood zijn.

In het voorjaar begint het rode jaar met tulpen, van groot tot klein. Zo vroeg in het jaar is een beetje kleur meestal nog wel welkom. Heel veel rood bloeiende vaste planten zijn er eigenlijk niet. Een van de grootste is de oosterse papaver. De bloei is spectaculair, maar niet erg lang. Pioenen kunnen vergelijkbaar grote bloemen hebben. Crocosmia’s bloeien wat later in het jaar en staan altijd mooi tussen andere planten met hun al vroeg verschijnende zwaardvormige blad. De bekende ‘Lucifer’ wordt heel hoog en valt snel uit elkaar, een betere cultivar is ‘Emberglow’ die ook nog eens hele mooie zaaddozen heeft. Geum ‘Mrs Bradshaw’ is een wintergroene bodembedekker met kleine halfgevulde bloemen en gele meeldraden. Potentilla ‘Gibson’s Scarlet’ heeft ook kleine bloemetjes en mooi aardbeiachtig blad. De bloemstengels weven zich tussen andere planten door. Een bekende rode bloeier is Lychnis chalcedonica, brandende liefde. Bij de Monarda’s vinden we ook een paar rode bloeiers, zoals ‘Jacob Cline’. De ideale plant is Dahlia ‘Bishop of Landaff’ die zijn felrode enkele bloemen combineert met mooi roodbruin blad.

Rood vinden we natuurlijk ook volop in rozen, zowel bij heesterrozen als klimmers.

Het zit ook niet alleen in bloemen. Een heel bijzondere roos is Rosa sericea pteracantha. Hij bloeit weliswaar met witte bloemetjes, maar de jonge takken hebben over de hele lengte enorme vleugelvormige doorschijnende rode stekels. Prachtig als daar de zon doorheen schijnt. En in de winter blijkt die saaie witte kornoelje ineens hele mooie rode takken te hebben.

Rood vinden we natuurlijk ook volop in rozen, zowel bij heesterrozen als klimmers.

Het zit ook niet alleen in bloemen. Een heel bijzondere roos is Rosa sericea pteracantha. Hij bloeit weliswaar met witte bloemetjes, maar de jonge takken hebben over de hele lengte enorme vleugelvormige doorschijnende rode stekels. Prachtig als daar de zon doorheen schijnt. En in de winter blijkt die saaie witte kornoelje ineens hele mooie rode takken te hebben. Heel erg rood is ook het gras Imperata cylindrica ‘Red Baron’.

De appelbes, Aronia melanorcarpa ‘Brillant’ heeft prachtige rode bessen en het blad heeft ook nog eens een schitterende rode herfstkleur. Cotoneaster lacteus is een mooie los groeiende, wintergroene heester met veel lang aanblijvende rode bessen.

In elke tuin zou een boom moeten staan. Nu denkt u natuurlijk: leuk, maar daar is die van mij echt te klein voor. Ík denk dat zelfs in heel kleine tuinen een boompje past en dat het de beleving van de tuin heel veel rijker maakt. Bovendien wordt het planten van bomen steeds belangrijker in het opwarmende klimaat.

Bomen leggen CO₂ vast en binden fijnstof. Bij stortbuien helpen ze bij het voorkomen van wateroverlast doordat ze veel water op kunnen nemen. Bij hitte zorgen ze voor een heerlijke koele schaduw omdat de bladeren vocht verdampen. Allerlei dieren vinden voedsel en schuilplekken in bomen. Een tuin is, als het goed is, een besloten plek waar je je veilig voelt en waarin je kunt ontspannen. Een boom geeft de tuin een dak en neemt wat van het zicht op de buren weg, waardoor die gevoelens worden versterkt. En, gek genoeg, een boom in een kleine tuin kan die tuin juist groter laten lijken, vooral als je hem dicht bij het huis plant. Doordat je dan onder de boom door naar de tuin kijkt, lijkt die veel dieper. Het gefilterde licht dat door de bladeren valt, het verschil tussen zon en schaduw, maken een tuin spannender waardoor hij ook groter lijkt.

De meeste bomen worden groot, te groot voor in kleine stadstuinen. Vaak zoeken mensen dan maar hun toevlucht bij in vorm gesnoeide bomen, met het idee dat ze altijd deze vorm zullen behouden. Maar een dakplataan of een leilinde zal toch altijd weer terug willen groeien naar zijn natuurlijke vorm en dat betekent voortdurend snoeien. Gelukkig zijn er wel degelijk klein blijvende bomen, die na een jaar of tien rond de vier meter hoog zijn. Dan denk je als eerste aan sierappels en sierkersen, maar ik wil hier graag wat minder bekende boompjes bespreken.

De pindakaasboom, Clerodendrum trichotomum, heeft grote puntige bladeren die bij kneuzing naar, inderdaad, pindakaas ruiken. Het leuke van deze boom is dat hij pas laat in het jaar bloeit, in augustus en september. De bloemen staan in schermen, zijn wit met rode kelkblaadjes en geuren heerlijk. Na de bloei verschijnen er glimmende blauwe besjes. Het enige nadeel van deze boom is dat hij wortelopslag kan maken, maar deze jonge boompjes kun je weer afsteken en uitdelen…

Heel vroeg bloeit Cercis canadensis ‘Forest Pansy’. Nog voordat het hartvormige blad verschijnt is hij bedekt met felroze vlinderbloemetjes die soms ook, heel bizar, direct uit de stam komen. Het blad van deze soort is rood, maar er zijn er ook met groen blad.

Elaeagnus ‘Quicksilver’, de olijfwilg, is een sierlijk boompje met smal zilverkleurig blad. Hij bloeit met onopvallende zachtgele geurende bloemetjes in juni.

Voor een beschutte warme tuin is Albizia julibrissin een goede keuze. Dit boompje groeit parasolachtig en heeft mooi fijn geveerd blad. ’s Avonds vouwt het blad dicht en daaraan heeft hij zijn Nederlandse naam te danken: Perzische slaapboom. Hij bloeit in juni en juli met roze bloemen die op een soort fijne kwasten lijken. ‘Boubri’ is de meest winterharde soort.

De twee volgende bomen worden vooral aangeplant om hun spectaculaire herfstkleuren. Parrotia persica, Perzisch ijzerhard, bloeit met onopvallende donkerrode pluizige bloemetjes voordat het blad verschijnt. Hij kleurt schitterend rood, oranje en geel in de herfst.

Liquidambar styracyflua, de amberboom, heeft mooi vijflobbig blad. Hij kan heel groot worden maar er zijn verschillende cultivars die geschikt zijn voor kleine tuinen, zoals ‘Penwood’, die prachtig wijnrood verkleurt.

Voor wie vooral iets voor de vogels en bijen wil doen is Sorbus ‘Leonard Messel’ een goede keuze: een klein blijvende lijsterbes met roze bessen.

Herfst en winter zijn de beste planttijden voor bomen, dus het kan nu!

Als we kijken naar de herkomst van onze planten is de tuin een voorbeeld van een zeer geslaagde multiculturele samenleving. Flox uit Noord-Amerika, herfstanemoon uit Japan, vlinderstruik uit China, ijzerhard uit Zuid-Amerika, het staat allemaal gebroederlijk naast planten van Europese oorsprong. Als klimaat en grondsoort niet te veel verschillen voelen deze exoten zich hier prima thuis. Vele zijn ook aantrekkelijk voor bijen, hommels en vlinders.

Biodiversiteit
Toch wil ik hier graag een pleidooi houden voor het gebruik van meer inheemse planten in de tuin. Voor de biodiversiteit zijn wilde inheemse planten veel belangrijker dan de exotische. De planten uit onze eigen omgeving zijn duizenden jaren lang samen geëvolueerd met de insecten die hier leven en zij zijn helemaal op elkaar ingespeeld. Sommige wilde bijen zijn zelfs afhankelijk van één bepaalde plant die bloeit op precies het moment dat de bij het stuifmeel nodig heeft om haar larven te voeden. Zo vliegt de knautiabij alleen op beemdkroon, Knautia arvensis, de klokjesbij alleen op Campanula’s. Op hun beurt zijn inheemse planten afhankelijk van bepaalde bijen en andere insecten voor de bestuiving en zaadvorming. Naast de drachtplanten, de planten die nectar en stuifmeel leveren, zijn waardplanten van levensbelang. Dit zijn de planten waarop insecten hun eieren leggen en die vervolgens worden gegeten door de larven en rupsen. Bekend voorbeeld is de brandnetel waarop verschillende vlinders hun eitjes leggen. Zo heeft elk diertje zijn eigen specifieke waardplant waar het afhankelijk van is. Op inheemse planten zijn dan ook veel meer insecten te vinden dan op uitheemse, en zij vormen allemaal weer voedsel voor andere insecten, kikkers, padden en vogels.

In het boerenland zijn niet alleen de wilde bloemen praktisch verdwenen, maar ook de insecten en vogels die van hen afhankelijk zijn. Het is aan ons, tuinbezitters, om te proberen de biodiversiteit weer wat te verhogen met inheemse planten.

Inheemse planten voor de tuin
Veel wilde planten zijn wat te onkruidachtig voor in een siertuin, of gedragen zich te onbeheerst doordat ze woekeren of zich heel erg uitzaaien, maar er zijn genoeg goede tuinplanten bij. De al eerdergenoemde beemdkroon bloeit langdurig met speldenkussenachtige lila bloemetjes in een luchtige wolk. Hij kan zich licht uitzaaien, maar dat is zelden hinderlijk. Behalve de knautiabij trekt hij ook tal van andere soorten bijen aan. Stachys officinalis, betonie, heeft mooi gekarteld blad en bloeit met paarsroze aren. Het muskuskaasjeskruid, Malva moschata, is een zeer opvallende rijkbloeiende verschijning met meestal roze, soms witte bloemen. Hij trekt veel bijen, hommels en vlinders aan voor de nectar en is een waardplant voor de distelvlinder. Laat de uitgebloeide bloemstengels staan, want de zaden worden gegeten door putters en groenlingen. Grote centaurie, Centaurea scabiosa, lijkt op een korenbloem maar hij bloeit paars. Een lang bloeiende plant die vooral veel vlinders aantrekt. Veronica longifolia, lange ereprijs, bloeit in de zomer met lange blauwe bloemaren. Ook prachtig, met paarse bloemaren, is Salvia pratensis. De gewone margriet is een kortlevende plant die zich bescheiden uitzaait en een beetje door de border zal gaan wandelen. Door de toegankelijke vorm van de bloem kunnen heel veel insecten er nectar en stuifmeel op verzamelen. Wilde marjolein, Origanum vulgare, is een van de beste drachtplanten. De nectar heeft een hoog suikergehalte wat heel veel diertjes aantrekt. Hij kan zich erg uitzaaien, dus in dit geval is het wel goed om de uitgebloeide bloemen af te knippen. Voor de al vroeg in het jaar ontwakende hommels zijn wilde akelei en longkruid belangrijk. Deze twee staan het liefst in lichte schaduw, net zoals het ruig klokje: die mag zeker niet ontbreken om de verschillende soorten klokjesbijen te helpen. Bovendien is het een waardplant voor verschillende soorten nachtvlinders.

Aan het einde van de zomer zijn de meeste wilde planten uitgebloeid en kunnen uitheemse planten nog voor wat extra bloei en nectar zorgen.
Inheemse planten en zaden zijn tegenwoordig redelijk makkelijk te vinden, maar zorg er wel voor dat ze biologisch gekweekt zijn want anders schieten we ons doel voorbij….

Het is net onkruid, zoals de kruipende blauwe klokjes zich uitzaaien op de onmogelijkste plekjes. Zijn grotere en deftigere familieleden komen we veel minder vaak tegen in tuinen. Misschien worden ze ouderwets gevonden? Dat zou jammer zijn, want het zijn prachtige planten en voor elke plek in de tuin is wel een passend klokje te vinden. Tijd voor een hernieuwde kennismaking met de Campanula, het klokje.

Campanula’s komen voor op het hele noordelijke halfrond, maar de meeste vind je in het Middellandse Zeegebied, de Balkan en de Kaukasus. Er zijn meer dan 300 soorten, van minuscule rotsplantjes tot wel anderhalve meter hoge reuzen. Over het algemeen zijn het vaste planten maar er zijn ook een paar één- en tweejarigen. Sommige hebben zon nodig, andere kunnen ook goed in halfschaduw of zelfs schaduw. De meeste klokjes zijn paarsblauw of lila, in allerlei kleurnuances, maar wit en roze komen ook voor.

Een aantal klokjes is inheems in Nederland en kun je heel soms nog in het wild vinden, zoals het grasklokje, het ruig klokje, het weideklokje en het akkerklokje. Op vruchtbare tuingrond kunnen deze soorten erg gaan woekeren. Bijzonder is het rapunzelklokje. In de Middeleeuwen werd deze tweejarige plant gekweekt als groente. De plant maakt lange wortels die aan het eind van het eerste groeiseizoen worden geoogst. Ze smaken een beetje naar radijs, maar zijn wat zoeter en zachter. Ook de bladeren en bloemen zijn eetbaar. Af en toe kom je hem tegen als een van de ‘vergeten groentes’.

Alle klokjes trekken bijen, zweefvliegen en vlinders aan. De grote en kleine klokjesbij en de klokjesdikpoot, hun namen zeggen het al, vliegen zelfs alleen maar op Campanula’s. Omdat klokjes in de natuur nauwelijks meer voorkomen, zijn ze voor hun voortbestaan grotendeels afhankelijk geworden van onze tuinen. Het zijn slanke zwarte bijtjes die nestelen in holle stengels en gaten in dood hout. Soms vind je een mannetje slapend in een bloem. De mannen komen in het voorjaar als eersten tevoorschijn en wachten dan in de buurt van hun voedsel, de klokjes, op de vrouwen.

Campanula’s zijn ook uitstekende snijbloemen, maar het is vooral het tweejarige Mariëtteklokje dat je kunt kopen bij de bloemist. De grote paarse, roze of witte klokken met geschulpte rand blijven lang mooi op de vaas.

Wat zijn geschikte soorten voor de tuin? Ook al is het net onkruid, de kruipende klokjes, C. portenschlagiana en poscharskyana, zijn prima bodembedekkers, ook voor moeilijke schaduwplekjes. Met hun lange slierten kunnen ze sierlijk over muurtjes hangen en er zelfs tegen opkruipen. Ze bloeien lang en blijven groen in de winter. Na de bloei zijn het sloddervossen, maar je kunt de uitgebloeide stengels heel makkelijk lostrekken en dan houd je weer een keurig polletje over dat later in het jaar opnieuw zal gaan bloeien. Campanula persicifolia, het perzikbladklokje, heeft zo’n 90 cm lange slanke stengels met rondom openstaande blauwe of witte klokjes. In de winter blijft een groen bladrozet zichtbaar. Ze groeien in zon en schaduw. Het is geen plant voor nette tuiniers want ze kunnen zich nogal uitzaaien. Omdat ze zo weinig ruimte innemen geeft dat een speels en natuurlijk effect aan de border.

Een van de mooiste vind ik Campanula lactiflora, het celtisbladklokje. Dit is een hoge Campanula waar je wel wat ruimte voor nodig hebt. Hij bloeit met grote losse pluimen vol klokjes. Door eind mei de helft van de stengels een stuk terug te knippen kun je de bloei verlengen en de plant wat steviger maken.

Met zorg kiezen we de planten uit voor onze tuinen en proberen er mooie combinaties mee te maken. Maar het kan er ook wemelen van de ongenode gasten. Soms zijn ze welkom maar meestal beschouwen we ze als onkruid en halen we ze weg. De natuur wil de aarde graag bedekt houden, dus op kale plekken in de tuin kan van alles tevoorschijn komen. Ook langs de vele muurtjes en achterommetjes in onze wijk komen allerlei planten aanwaaien.

Nu de gemeente onkruid niet meer chemisch mag bestrijden en er minder fanatiek geveegd en geborsteld wordt, blijven er veel meer plantjes staan. De Hortus heeft dit jaar veel aandacht besteedt aan deze zogenaamde stoepplantjes. Hoe klein ze vaak ook zijn, ze helpen toch een beetje mee aan het bestrijden van de hittestress èn de wateroverlast waarmee we steeds vaker te maken zullen krijgen. Bovendien helpen ze bij het vergroten van de biodiversiteit want elk plantje heeft zijn nut voor bepaalde insekten.

Veel van deze aanwaaiers zijn inheemse wilde planten, andere zijn op eigen houtje van verder weg gekomen en soms zijn het verwilderde tuinplanten. Wat ze met elkaar gemeen hebben, is dat ze zich overvloedig uitzaaien, waardoor ze zich heel snel kunnen uitbreiden. De manier om ze in de tuin een beetje in de hand te houden is dan ook om ze weg te halen of de bloemstengels te verwijderen voordat het zaad rijp is. Een heel aparte categorie van uitzaaiers is die van de bomen. Zaden van berk, esdoorn, Spaanse aak, vlier, hulst, meidoorn en taxus kiemen gemakkelijk en als je even niet oplet staat er ineens een klein boompje in de tuin. Ook klimop, wilde bramen en bottelrozen zaaien zich vaak uit, met hulp van vogels. Haal deze zaailingen weg als ze nog klein zijn, want hoe groter ze zijn hoe moeilijker het wordt. In mijn eigen achterom vond ik 23 soorten verschillende plantjes. Een aantal is duidelijk ontsnapt uit mijn eigen tuin, er zijn wat tuinplanten uit andere tuinen, wat boompjes en een hoop wilde planten die zich hier kennelijk erg thuis voelen. Een beetje verontrustend is de aanwezigheid van Japanse duizendknoop en zevenblad….

Een leuk wild plantje is robertskruid. Een wilde geranium met mooi fijn blad, vaak rode stengels en kleine roze, soms witte, bloemetjes. Hij kan zijn zaden wel twee meter ver wegschieten waardoor je hem soms ook op muurtjes of in bomen ziet. In mei kleuren sommige brandgangen geel en oranje van de schijnpapavers. Paardenbloemen heeft iedereen in de tuin. Ze komen vooral voor op verdichte grond, zoals in het gras of langs paden. Doordat ze een lange penwortel hebben krijg je ze bijna niet weg. Ik heb besloten dat dat niet erg is. Paardenbloemen zijn prachtig, als je er goed naar kijkt. Het is een van de vroegst bloeiende planten, waar de bijen heel blij mee zijn. Bovendien zijn de jonge blaadjes en bloemen eetbaar.

Een ander veel voorkomend plantje is de basterdwederik. Je herkent hem aan de kleine glimmende blaadjes die plat op de grond liggen. Later maakt hij een ijle bloemstengel met kleine roze bloemetjes. Als de langwerpige zaadpeulen openbarsten komen de zaadpluizen tevoorschijn. Dit plantje komt vaak mee de tuin in met planten uit het tuincentrum, net zoals gehoornde klaverzuring. Op zich een schattig plantje met bruine klaverblaadjes en gele bloemetjes, maar het breidt zich heel snel uit met worteluitlopers en net zoals robertskruid, schiet hij zijn zaden meters ver weg. Hij groeit vaak tussen de bestrating en is daar lastig weg te halen.

Stinkende gouwe, met mooi blad en gele bloemetjes zie je ook veel, vaak samen met geel nagelkruid, beide inheemse wilde planten. Ossentong is een ontsnapte tuinplant. Hij heeft nogal grof ruwbehaard blad, stekelige stengels en kleine blauwe bloemetjes. Geen schoonheid, maar wel goed bruikbaar in de tuin op droge schaduwrijke plekjes.
De vele muurtjes in de buurt vormen een heel speciale groeiplaats voor plantjes als muurleeuwenbek, gele helmbloem en varentjes.

Dit zijn maar een paar voorbeelden van planten die je zomaar overal aan kan treffen. Voor wie meer wil weten over de onkruiden in onze tuinen is Het onkruidboek van Suze Peters e.a. een aanrader.